در این مقاله بخوانید
در عطرسازی، عطر و ادکلن‌ها از چه رایحه و ترکیباتی ساخته میشوند؟ در ایران باستان از عطر برای چه مصارفی استفاده میکردند؟ اولین عطرهای ایرانی چگونه ساخته شدند؟ چگونه آموزش ساخت عطر در خانه را فرا بگیریم؟ تفاوت ادکلن‌هایی که در گذشته استفاده می‌شد با عطرهای امروزی چیست؟ برای یافتن پاسخ پرسش‌های فوق با ما همراه باشید.
مقدمه
از گذشته تاکنون افراد بی‌شماری به دنبال یافتن مواد با رایحه خوب و جدا کردن آن از ماده مورد نظر بوده‌اند. همچنین بسیاری از افراد تلاش کرده‌اند با ترکیب کردن بوهای مختلف به عطر سازی بپردازند. استفاده از رایحه مواد تنها برای خوشبو کردن افراد یا استفاده آرایشی نبوده و حتی یک بخش اساسی از آشپزی را ترکیب کردن مواد با عطرهای دلنشین تشکیل می‌دهد.
در گذشته مردم با اختراع دستگاه‌های مختلف عطرگیری از موادی که به طور طبیعی معطر هستند مثل انواع گل‌ها، چوب‌های درختان معطر، انواع روغن‌ها و حتی پوست انواعی از میوه‌ها برای خوشبو کردن وسایل یا لباس‌هایشان استفاده میکردند. اما اختراع دستگاه‌های اسانس گیری انقلاب عظیمی در صنعت عطر سازی را سبب شد.
عطر و ادکلن ها از چه ترکیباتی ساخته میشوند؟
برای بررسی این موضوع ابتدا در مورد ساختار کلی عطر توضیح خواهیم داد و سپس به ترکیباتی که ادکلن از آن‌ها ساخته می‌شود می‌پردازیم. در عطر سازی به طور کلی گفته می‌شود که عطر از سه بخش اصلی ساخته می‌شود که این بخش‌ها شامل: تاپ نوت یا بخش اول است، این بخش اصلی‌ترین و فرارترین بخش عطر است که قوی‌ترین رایحه را دارد و در اولین برخورد با عطر به مشام ما می‌رسد. این بخش راه را برای ورود بخش دوم به بینی باز کرده و سپس اثر خودش تا حدود زیادی محو می‌شود.
بخش دوم میدل نوت و یا نوت میانی بوده که مکمل تاپ نوت است و عطری قوی‌تر و ماندگار تر از تاپ نوت دارد. همچنین معمولا از رایحه گل‌های رز، بنفشه و یاس در ساخت این بخش کمک گرفته می‌شود. در نهایت آخرین بخش اند نوت یا نوت پایانی است که ماندگارترین بخش یک عطر است و معمولا در ادکلن‌های مرغوب سه تا پنج ساعت بعد از اسپری کردن عطر به مشام می‌رسند.
در گذشته مواد به کار رفته در عطرسازی مواد طبیعی مثل مشک، عنبر، چوب صندل و بسیاری از روغن‌های گیاهی بود. اما امروزه با پیشرفت علم و تکنولوژی تمامی این مواد در آزمایشگاه‌های شیمیایی ساخته میشوند. یکی از همین موادی که به طور طبیعی ساخته می‌شود، اما در آزمایشگاه با مواد دیگر ترکیب می‌شود ماده‌ای به نام سیوتون است که از یک نوع گربه‌سان به نام سیویت که در آفریقای جنوبی و اتیوپی زندگی می‌کند، گرفته می‌شود.
سیویت‌ها در فصل جفت‌گیری برای جلب توجه جنس ماده این ماده را از بدن خود تولید می‌کنند. سیوتون که پایه بیشتر عطرها است با مواد دیگری مثل رایحه بعضی گل‌ها و مشک و عنبر و… ترکیب می‌شود و عطر باکیفیتی را تولید کند. یکی دیگر از مهم‌ترین مواد مورد استفاده عطرسازی در ایران، حلال‌ها هستند که هم با رقیق کردن عطر سبب افزایش قدرت پخش کنندگی رایحه و عطر پرفیوم میشوند و هم باعث کاهش غلظت عطر ماده پایه به طور مثال مشک خواهند شد و این کارسبب می‌شود رایحه عطر مورد نظر از فاصله دور هم قابل تشخیص باشد.
در نهایت بخش پایانی مواد مورد نیاز برای عطرسازی در ایران، تثبیت کننده‌ها هستند که در واقع میزان استفاده از آن‌ها میزان ماندگاری عطر را تعیین می‌کند. تثبیت کننده‌ها معمولا روغن‌های خاصی هستند که از صمغ بعضی از درختان گرفته میشوند. مشهور و پرکاربردترین آن‌ها روغن به دست آمده از چوب صندل است که علاوه بر استفاده در عطرسازی در ایران، کاربردهای دارویی نیز دارد و جز مواد کاربردی در ساخت بسیاری از کرم‌های پوستی است.
در ایران باستان از عطر برای چه مصارفی استفاده میکردند؟
جالب است بدانید اولین آثار کشف شده از عطرسازی در بین النهرین حدود 4000 سال پیش بوده که ظروف و آثار مشابه با همین قدمت تاریخی در سیلک کاشان نیز یافته شده‌اند. این موضوع بیانگر این است که از همین زمان در کاشان نیز عطرسازی رواج داشته است. حدود 2500 سال پیش در ایران نیز استفاده از عطر و مواد خوشبوکننده در میان مردم متمول و خاندان سلطنتی کاربرد بسیاری داشته است. به این صورت که آن‌ها بدن خود را با مواد معطر می‌شستند.
همچنین برای خوراکی‌ها و لباس‌های خود نیز عطرهای مخصوص داشته‌اند. به علاوه از دیرباز حرفه عصاره گیری از گل‌های خوشبو برای ساخت پرفیوم نیز در ایران فراوان بوده است. عطرسازان ایرانی گل‌ها و موادی که قرار بوده است عطر و رایحه آن‌ها را استخراج کنند در روغن می‌خیساندند و بعد از طی مراحلی رایحه آن‌ها را خارج میکردند و با ترکیب رایحه‌های مختلف عطرهای بسیاری تولید و به کشورهای دیگر صادر میکردند.
ایران در این زمان از مراکز مهم تولید عطرهای بنفشه، زنبق، نرگس، سوسن و بسیاری از عطرهای ساخته شده از چوب درختان مثل آبنوس و صندل بوده است و حتی از گلبرگ‌های گل نیز برای عطرسازی و صادر کردن آن استفاده میکردند.
اولین عطرهای ایرانی چگونه ساخته شدند؟
جالب است بدانید اولین افرادی که لوازم استخراج عصاره یا عطر از گل‌ها را اختراع کردند ایرانی‌ها بودند. اولین کسی که در زمانی معادل قرون وسطی در اروپا، اما در ایران سیستم تقطیر را اختراع کرد، پزشک و دانشمندایرانی ابو علی سینا بود. پس از آن زکریای رازی نیز با کشف الکل(امروزه به عنوان حلال در عطرسازی کاربرد دارد) به پیشرفت این اختراع کمک شایانی کرد. با گسترش هنر عطرگیری در بین ایرانیان عطرسازی نیز گسترش یافت. البته ساخت عطر به شکل امروزی نبود و رایحه گل‌ها مثل گلاب و اکثر عرق‌های سنتی مثل عرق نعنا و شوید و… برای مصارف درمانی و خوراکی مورد استفاده قرار می‌گرفت.
لازم به ذکر است پیشرفت و شناخت روش‌های عصاره گیری و عطرسازی و همچنین کشف تنگ‌های کوچک مرمری متعلق به دوره هزاره چهارم پیش از میلاد مسیح در سیلک کاشان که محل نگهداری عطر بوده است نشان می‌دهد ایرانیان همیشه به تمیز و خوشبو بودن خود اهمیت زیادی می‌داده‌اند. کشفیات جدید از زمان هخامنشیان نشان می‌دهد، استفاده از روغن‌ها و عطرهای خاص آن زمان در خاندان سلطنتی جایگاه ویژه‌ای داشته است. به این صورت که از روغن‌های مخصوص برای آراسته کردن موهای پادشاه و ملکه استفاده می‌شد که مورخان آن‌ها را لبی زوس می‌نامند(مخصوص حالت دادن به موهای خشایارشاه).
استفاده از روغن‌های معطر و پرفیوم‌های مختلف جز جدا نشدنی زندگی مردم و خاندان سلطنتی حتی در زمان پارت‌ها بوده است و زنان و مردان و روحانیان زرتشتی در مراسم‌های مذهبی استفاده زیادی از آن‌ها داشته اند.
تفاوت ادکلن های گذشته با عطرهای امروزی چیست؟
بسیاری از موادی که پایه و اساس عطرسازی در گذشته بوده‌اند از طبیعت و به خصوص از موجودات زنده گرفته می‌شد. در گذشته برای به دست آوردن این مواد مجبور به شکار موجود زنده می‌شدند. مثلا ماده‌ای به نام عنبر سائل که رایحه شیرین و دریایی دارد از غده‌هایی درون بدن وال گرفته می‌شده یا مشک که از بدن آهوی کوهی گرفته می‌شد.
امروزه برای جلوگیری از انقراض نسل این موجودات این مواد در آزمایشگاه‌ها و به طور مصنوعی تولیدمی‌شود که کیفیت عطر اصلی را ندارد. دو کشور فرانسه و ایتالیا در حال حاضر بزرگ‌ترین تولید کنندگان این عطرهای شیمیایی در جهان هستند. همچنین تفاوت دیگر میان عطرهای امروزی و پرفیوم‌های گذشته نوع حلال مورداستفاده در آن‌ها است. درگذشته که هنوز الکل کشف نشده بود و استفاده از عطر نیز به شکل امروزی نبود در صنعت عطرسازی از چربی استفاده می‌شد که ماندگاری بیشتری داشت. اما امروزه بیشتر حلال‌های مورد استفاده الکل هستند که هم فرار بوده و هم بهداشتی‌ترند اما پایداری کمی دارند.
جمع بندی
با اینکه مصریان اولین افرادی بوده‌اند که به خوشبو کردن خود و محیط اطرافشان اهمیت ویژه‌ای می‌دادند اما با توجه به مدارک و شواهد کشف شده ایرانی، مردم ما نیز از اولین افرادی بودند که با روش تقطیر عطر تولید میکردند. همچنین سال‌های سال جز پیشگامان حوزه عطرسازی بوده اند. اما اکنون این فعالیت در ایران کاهش چشمگیری داشته است به طوری که تقریبا بیشتر فعالیت‌های عطرسازی در دو شرکت اسکوپ و هلنسا در حال انجام است.
البته هر دوی این شرکت‌ها نیز برای ساخت رایحه و عطر مرغوب به کشورهای دیگری مثل فرانسه و ایتالیا نیازمند هستند و جز شرکت‌‌های وارد کننده اسانس محسوب میشوند. با سرمایه گذاری و ایجاد علاقه در بین نیروی کار موجود در کشور و نیز راهنمایی اصولی ایران دوباره می‌تواند همچون گذشته به یکی از مراکز مهم عطرسازی تبدیل شود.
پیشنهاد می کنیم برای مطالعه بیشتر از سایر مقالات عطرسازی ۱۱۸فایل نیز دیدن فرمایید.
فقط یک چیز می‌تواند رسیدن به یک رویا را ناممکن سازد: ترس از شکست
