در این مقاله بخوانید
آیا تا به حال به تاریخ زنبورداری و پرورش زنبور عسل فکر کرده‌اید؟ زنبورداری از چه زمانی در ایران رواج پیدا کرد؟ اولین مردمانی که با مزیت‌های زنبور آشنا شدند چه کسانی بودند؟ در ابتدا در چه شهرهایی از ایران زنبورداری گسترش پیدا کرد؟ در ادامه به این سوالات پاسخ خواهیم داد، پس با ما همراه باشید.
مقدمه
پژوهشگران تا به امروز زمان دقیق پیدایش صنعت زنبورداری و پرورش زنبور عسل در ایران را نتوانسته‌اند برآورد کنند. در واقع هیچ مدرک معتبری که بتواند نشان دهد زنبورداری در ایران از چه زمانی شروع شده است، وجود ندارد. اما چیزی که مهم است این است که یقینا پرورش زنبور عسل در کشور ما دارای سابقه و گذشته تاریخی است.
مردم کشور ما با وجود فرهنگ و تمدنی که دارند قطعا از وجود زنبور عسل و مزایای آن مطلع بوده‌اند. در نتیجه از فرآورده‌های آن نیز استفاده کرده‌اند. در ادامه قصد داریم بیشتر درباره‌ی تاریخچه‌ی زنبورداری در ایران و جهان صحبت کنیم.
زنبورداری چیست؟
زنبورداری و پرورش زنبور عسل در واقع روندی است که طی آن از زنبورهای عسل نگهداری می‌شود. در این فرآیند تعداد زنبور های عسل افزایش می‌یابد. هدف از این روند تولید فرآورده‌هایی چون عسل و موم است. به مکانی که از زنبورها در آن مراقبت می‌شود، کندو می‌گویند. به محل استقرار کندوها نیز به اصطلاح زنبورستان گفته می‌شود.
تاریخ زنبورداری در ایران
• خنجر مفزعی
یکی از شواهدی که موجب شد که محققان درباره تاریخ طولانی پیدایش زنبورداری و پرورش زنبور در ایران اطمینان حاصل کنند، پیدا کردن خنجر مفرغی در لرستان بود. این خنجر دارای نقش‌هایی به شکل زنبور عسل است.
برآورد می‌شود که گذشته این خنجر به هزار و دویست سال قبل از میلاد مسیح بازمی‌گردد. این خنجر در حال حاضر در موزه‌ای در شهر بروکسل نگهداری می‌شود.
همچنین آثار باستانی دیگری نیز کشف شده‌اند که تاریخ آنان نیز به حدود پانصد سال قبل از میلاد مسیح و به دوران هخامنشی برمی‌گردد.
• تغییر پایه کندو
همانطور که می‌دانید زنبورهای وحشی به طور عمده در جنگل‌ها و روی درختان زندگی می‌کنند. در واقع این کندوها درون تنه‌ی درختان شکل می‌گیرند. در نتیجه پایه آن‌ها به صورت عمود بر سطح زمین قرار گرفته است. اما در برخی از استان‌های کشور مشاهده می‌شود که بعد از قطع تنه‌ی درخت آن را به صورت هم سطح با زمین قرار می‌دهند.
می‌توان گفت این تغییر حالت ابتدا در ایران صورت گرفته است. زیرا که این کار در آغاز تنها در برخی از استان‌های کشور چون شهرهای شمالی و استان فارس مشاهده شد. به هر حال این مسئله خود موجب سهولت در کار زنبورداری و پرورش زنبور عسل شد.
• شجره زنبورداری
بعضی از مردم شهرهای کشور چون شهر خوانسار به این موضوع معتقد هستند که زنبورداری در این شهرها قدمتی حدود چهارصد ساله دارد. در واقع افرادی که در این مناطق به زنبورداری و پرورش زنبور عسل مشغول هستند، اجداد خود را که در این کار فعالیت می‌کردند را تا چندین نسل می‌شناسند و اسامی آنان را به خاطر دارند.
تاریخچه زنبورداری در جهان
زنبورداری اکنون در تمام کشورها و مناطق دنیا وجود دارد. تنها جایی که می‌توان گفت زنبور در آن وجود ندارد، مناطق قطبی است. تا قرن ۱۶ میلادی زنبور عسل تنها در آسیا و آفریقا و اروپا بوده است. جالب است بدانید اولین فسیلی که از زنبورها به دست آمده است، مربوط به چهل میلیون سال پیش است.
زنبور عسل ابتدا در مناطق گرمسیری آفریقا بوده است که به مرور زمان به سایر نقاط جهان می‌رسد. در سال‌های بسیار دور زنبور عسل در بین کوه‌ها و چوب درختان و… لانه می‌ساخت.
• روش‌هایی ابتدایی
انسان در ابتدا برای به دست آوردن عسل از تکنیک‌های ابتدایی استفاده می‌کرده است. سپس زنبور را از لانه خارج کرده و عسل و موم را به دست می‌آورد. اکنون در بسیاری از کشورها و مناطق مختلف دنیا از جمله ایران به خصوص مناطق شمالی کشور از کندوهای طبیعی استفاده می‌شود.
انسان در طول زمان فهمید که بهتر است برای رسیدن به نتیجه بهتر و بیشتر، کندوهایی که طبیعی ساخته می‌شوند را از مناطق گوناگون جمع آوری کند و در محل مناسبی نگهداری نماید.همچنین در مناطق دیگری افراد موفق شدند کندوهایی بسازند که بتوانند پرورش زنبور عسل را انجام دهند.
این کندوها کندوهای ابتدایی بودند و برحسب موقعیت محیطی ناحیه یا نوع مواد ابتدایی آن ناحیه، با یکدیگر تفاوت داشتند.در مناطق جنگلی زنبور عسل‌ها در محل طبیعی خود یعنی تنه‌ی درختان پرورش پیدا می‌کردند.
افراد محلی برای سهولت زنبورداری و همچنین برداشت عسل، چوب درختی که زنبور در آن لانه کرده بود را بریده و ابتدا و انتهای آن را می‌پوشاندند و در کنار هم قرار می‌دادند. آن‌ها این کندوها را به شکل عمودی یا افقی کنار هم می‌گذاشتند.
• کندو گلی
در سایر مناطق دنیا که در آن‌ها جنگل وجود نداشت، انواع کندو گلی به وجود آمد. این کندوها به صورت کوره‌ای یا خام به کار می‌رفتند. هم اکنون در یک سری از مناطق خاورمیانه مثل شهرهای لرستان و کردستان ایران از همین کندوهای گلی و سفالی استفاده می‌شود.
• مصر باستان
در زمان‌های قدیم در کشور مصر برای نگهداری از زنبور عسل از لوله‌هایی به شکل استوانه و از جنس سفال استفاده می‌کردند. مصریان در آن زمان از مهاجرت نیز برای پرورش زنبور عسل استفاده می‌کردند. آنان زنبورها را به نزدیکی رود نیل می‌بردند تا از نباتات بیشتری استفاده کنند. انواع دیگری از کندوها نیز در آن زمان وجود داشت.
این کندوها، کندوهای بافتنی بودند و از الیاف ساخته می‌شدند. کندوهای بافتنی اولین بار در کشور یونان ساخته شدند. امروزه از این نوع کندوها در برخی از استان‌های ایران نیز استفاده می‌شود. این کندوها در شکل‌ها و اندازه‌های مختلف به کار می‌روند. زنبورداران برای مراقبت از زنبورها، روی کندوهای بافتنی را با خاک می‌پوشانند.
کندوهایی که در ابتدا ساخته می‌شدند، بسیار کوچک بودند و در نتیجه بهره‌وری کمی برای زنبورداری داشتند. همچنین برای به دست آوردن عسل از این کندوها لازم بود کندوها را آتش زده یا دود کنند تا زنبورها خارج شوند و عسل و موم به دست بیاید.
پیشرفت زنبورداری
تا ابتدای سال ۱۵۰۰ هیچ اتفاق مهمی در پیشرفت صنعت زنبورداری پیش نیامد. در آن زمان‌ها مردم از نظر زیست شناسی هیچ اطلاعاتی درباره‌ی زنبورها و عملکردشان نداشتند. اما بعد از این دوران یعنی از قرن شانزده تا اواسط قرن نوزده میلادی وقایع مهمی در زمینه پرورش زنبور عسل اتفاق افتاد که موجب پیشرفت صنعت زنبورداری شد.
در واقع از موقعی که کندوهای جعبه‌ای در ایران گسترش پیدا کردند، زنبورداران نیز به تدریج با مزایای آن آشنا شدند. به همین شکل به تدریج افراد زیادی کندوهای بومی خود را به صورت کندوی جعبه‌ای درآورند.
بر همین اساس امروزه طبق آماری که از وزارت جهاد کشاورزی به دست آمده است، تعداد کندوهای جعبه‌ای در ایران حدود هشت برابر سایر کندوها هستند. گسترش کندوی جعبه‌ای در ایران شروع جدیدی برای زنبورداری در کشورمان محسوب می‌شود. بر همین اساس افرادی که در گذشته زنبورداری را به عنوان شغل دوم یا سرگرمی انتخاب کرده بودند، به این حرفه همانند یک شغل اصلی نگاه می‌کنند.
جمع بندی
زنبورداری یک حرفه سخت اما در عین حال جذاب و درآمدزا است. این حرفه قدمت بسیار طولانی دارد و از گذشته تا کنون رونق داشته است و روز به روز پیشرفت کرده و به شکل امروزی دیده می‌شود. طبق شواهد پرورش زنبور عسل در کشور ما نیز قدمت طولانی دارد.
پیشنهاد می کنیم برای مطالعه بیشتر از سایر مقالات زنبورداری 118فایل نیز دیدن فرمایید.
خطر بزرگی که همه ما را تهدید می‌کند این نیست که اهدافمان را بسیار بلند تعیین کنیم و به آن نرسیم، بلکه اهدافمان را بسیار پایین تعیین کنیم و به حد خود برسیم.
